ΠΟΡΝΟΔΟΞίΑ$$ πουτΑΝΑΓΝΩ$ΜΑ - H IEΡΑ ΕΞΕΤΑΣΗ TΟY ΓΡΗΓΟΡΙΟY Ε΄ (μέρος 2)

Μέρος  Δεύτερο

           H IEΡΑ ΕΞΕΤΑΣΗ TΟY ΓΡΗΓΟΡΙΟY Ε΄

H IEΡΑ ΕΞΕΤΑΣΗ

TΟY ΓΡΗΓΟΡΙΟY Ε΄

«Η κλεις της τυπογραφίας ευρίσκεται εν χερσί βασιλέως»   (συνέχεια)

            Τα στοιχεία ακριβώς του ελέγχου της πνευματικής ζωής, όπως διατυπώνονταν στην «Απανταχούσα», ήταν εκείνα που προκάλεσαν την προσοχή και τις αντιδράσεις των φιλελεύθερων διανοουμένων. Οι αυταρχικές αντιλήψεις για τις αρχές που πρέπει να διέπουν την καλή λειτουργία της τυπογραφίας («η κλεις της τυπογραφίας ευρίσκεται εν χερσί βασιλέως»), συνδυάζονταν με πολύ σαφείς προδιαγραφές για τα κείμενα, που θα μπορούσαν να εκδίδονται στο πατριαρχικό τυπογραφείο:

     «Να καρπούμεθα τα εκ της τυπογραφίας καλά, να αποφεύγωμεν παν ο,τι δύναται να συσκιάση την λαμπρότητα της ακραιφνούς ημών υποταγής (στο σουλτάνο) δια της εκδόσεως βιβλίων αντιφρονούντων.» Μία παράγραφος της «Απανταχούσας» έδειχνε εύγλωττα στους σύγχρονους, ποιά ήταν τα όρια, μέσα στα οποία μπορούσε να κινηθεί η «Τυπογραφία του Γένους»: «Ζήτω ο Γαληνότατος και Κραταιότατος ημών ΑΝΑΞ, η Κορωνίς των προκατόχων αυτού Μεγάλων Βασιλέων· ο ακριβής φύλαξ της Δικαιοσύνης και Επιείκειας· ο ευσπλαχνικώτατος και ηρωικώτατος ΣΟΥΛΤΑΝ ΜΑΧΜΟΥΤ Β΄. Είη το κράτος αυτού διαιωνίζον και θριαμβεύον κατά πάντων των εναντίων» (σελ. 13).

     Κάποιες άλλες διατυπώσεις έδειχναν, ποιούς ανάμεσα στους Έλληνες διανοούμενους θεωρούσε ο συντάκτης της «Απανταχούσας» αντιπάλους της κατευθυνόμενης από την Εκκλησία προσπάθειας: «Κατασιγάσθωσαν, όσοι δι' απειροκαλίαν και γνώμης μοχθηρίαν τολμώσι και καθάπτωνται των εκκλησιαστικώς και πολιτικώς του Γένους προϊσταμένων.» Αυτοί κατονομάζονταν και πιο συγκεκριμένα στην τελευταία φράση του κειμένου: «Τινές των εν Ευρώπη καθ' ημετέραν ατυχίαν ομογενών.»

     Παράλληλα με όλα αυτά υπήρχε στην «Απανταχούσα» η υποτύπωση ενός ευρυτέρου σχεδίου: Να συγκεντρώνεται στο ανακαινισμένο πατριαρχικό τυπογραφείο η παραγωγή του συνόλου των βιβλίων, που εκδίδονταν από τους Έλληνες συγγραφείς και μεταφραστές. Τα σχετικά επιχειρήματα ήταν διατυπωμένα με τρόπο, που φανέρωνε δήθεν πατριωτισμό και φροντίδα για τη δόξα του Γένους.

    Οι οπαδοί του Διαφωτισμού, που είχαν πολλούς λόγους να δυσπιστούν απέναντι σε πρωτοβουλίες αυτού του είδους, απάντησαν αμέσως, ότι Κωνσταντινούπολη δεν είναι όλη η Ελλάδα, ότι τυπογραφεία υπάρχουν πια και στη Χίο και στις Κυδωνίες (Αϊβαλί) και ότι πίσω από την πρόσκληση της «Απανταχούσας» κρυβόταν η πρόθεση να συγκεντρωθούν οι τυπογραφικές δραστηριότητες στην Κωνσταντινούπολη, για να μπορούν να λογοκρίνονται ευκολώτερα.

«Kατασιγάσθωσαν

όσοι τολμώσι

και καθάπτωνται

των

εκκλησιαστικώς

και πολιτικώς

του Γένους

  προϊσταμένων.»

    

     Οι αντιδράσεις στο κείμενο και στα σχέδια της «Απανταχούσας» προήλθαν κυρίως από τους Κοραϊκούς κύκλους και υπήρξαν εξαιρετικά έντονες. Η έκδοσή της αγγέλθηκε και σχολιάστηκε ειρωνικά από τους εκδότες του «Λόγιου Ερμή» τον Αύγουστο του 1820. Λίγους μήνες αργότερα το περιοδικό «Μέλισσα» αναδημοσίευσε ολόκληρη την «Απανταχούσα» και την στηλίτευσε με δριμύτητα σχεδόν φράση προς φράση, ειδικά για την «τρομακτικήν απεραντολογίαν» και «την ηλιθίαν και δουλικωτάτην υποταγήν», που χαρακτηρίζουν τον συγγραφέα του φυλλαδίου. Αλλά το πραγματικό αντικείμενο της διαμάχης αναδείχθηκε, φωτίζοντας τις δύο διαμετρικά αντίθετες αντιλήψεις που αντιπαρατέθηκαν, όταν αναιρέθηκε η διατύπωση της «Απανταχούσας», ότι «κλεις της τυπογραφίας κείται εν χερσί βασιλέως»:

     «Η κλεις (της τυπογραφίας) κείται όχι εν χερσί βασιλέως, αλλά εν χερσί νόμων, και εν χερσί κάθε πολίτου, δια να γράφη και να φρονή ο,τι θέλει κατά το δικαίωμα της φυσικής ελευθερίας, παιδευόμενος από τους υπερασπιστές της πολιτείας νόμους μόνον αν βλασφημήση η συκοφαντήση, και όχι αν γράψη πάσαν αλήθειαν και πειράξη την αμέλειαν η αδικίαν του δείνος η δείνος προύχοντος, επισκοπών τα δημόσια πράγματα... Ο βασιλεύς ούτε εφρόντισε ποτέ ούτε φροντίζει περί τυπογραφίας και μάλιστα αλλογλώσσου, ούτε ηξεύρει αν έχη κλείδα η όχι, αλλά χωρίς να την ζητήση, του την χαλκεύουν και την προσφέρουν αβούλως υποβασιλίσκοι υποβασιλέων πενθιμοσχήμονες· ενώ ημπορούσαν να φωτίσουν τον λαόν με ήσυχον άνεσιν, αυξάνουσι την βαρύτητα του ζυγού του, και με πρόφασιν πατρικής οδηγίας διαιωνίζουν την τυφλότητα του έθνους των. Η αλήθεια εφυγαδεύθη από εκεί. Εκεί η υπόκρισις θριαμβεύει, αναθεματίζεται το ελεύθερον φρόνημα, καίονται τα φύλλα και μένουν τα πράγματα.» (Περιοδικό «Μέλισσα», τ. Γ , σελ. 268-269.)

     Αρχές του 1821 σε ένα ανώνυμο διάλογό του ο Κοραής ανανέωσε την αποδοκιμασία του για το φυλλάδιο και τον συγγραφέα του. («Ερμής ο Λόγιος», 1821, σελ. 20.)

  

(συνεχίζεται...)