Η ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
(Μέρος Δεύτερο)
Το κατόρθωμα του αυτοκράτορα
Στη μέση του Τζυκανιστηρίου, ενός μικρού σταδίου που εξυπηρετούσε τις ανάγκες ψυχαγωγίας της βυζαντινής Αυλής, δυό τεράστιες πυρές ανέμεναν τους συλληφθέντες που κατηγορούνταν ότι ανήκουν στην αίρεση των Βογόμιλων. Στο δάπεδο της μιας ήταν καρφωμένος ένας σιδερένιος σταυρός. Προκειμένου να ξεχωρίσουν οι πράγματι αιρετικοί από τους αδίκως κατηγορηθέντες, οι μελλοθάνατοι είχαν την ευχέρεια να επιλέξουν οι ίδιοι το εργαλείο της εκτέλεσής τους. "Η φωτιά ανέβαινε ως τον ουρανό", αφηγείται η αυτόπτης πριγκίπισσα Αννα Κομνηνή στην "Αλεξιάδα" της (βιβλίο ΙΕ, 9.4). "Βλέποντας πως ο θάνατος ήταν αναπόφευκτος, όσοι απ' αυτούς ήταν ορθόδοξοι κατευθύνθηκαν προς το καμίνι του σταυρού, σίγουροι πως τους περιμένει το μαρτύριο · οι δε αθεότατοι, παραμένοντας προσκολλημένοι στη μυσαρή αίρεση, στράφηκαν προς το άλλο". Την τελευταία στιγμή, η εκτέλεση θα αναβληθεί με βασιλική διαταγή. Οσοι επέλεξαν το σταυρό αφήνονται ελεύθεροι, οι υπόλοιποι οδηγούνται πίσω στη φυλακή. Ομως η ιστορία της καταστολής των αιρετικών της Κωνσταντινούπολης από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό (1081-1118), λεπτομερώς καταγραμμένη από την κόρη του Αννα, δε σταματά εδώ. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Εκφραστές ενός ιδιότυπου αντικρατικού ριζοσπαστισμού, οι Βογόμιλοι καθόλου τυχαία δεν προκάλεσαν τη μήνη των αρχών. Η διδασκαλία τους ότι ο υλικός κόσμος είναι δημιούργημα του Σατανά, πρωτότοκου γιού του Θεού που επαναστάτησε κατά του πατέρα του με αποτέλεσμα να χάσει τη βασιλεία των ουρανών, είχε σαφείς και συγκεκριμένες προεκτάσεις: "Διδάσκουν τους οπαδούς τους να μην υποτάσσονται στις αρχές, δυσφημούν τους πλούσιους, μισούν τους αυτοκράτορες, κακολογούν τους ανώτερους, προσβάλλουν τους άρχοντες, υποστηρίζουν ότι ο Θεός απεχθάνεται όσους εργάζονται για τον αυτοκράτορα και παρακινούν τους δούλους να μην εργάζονται για τους κυρίους τους", διαβάζουμε στο κείμενο του μοναχού Κοσμά που πρώτος ανέλαβε, στα τέλη του Ι' άι. μΧ, να περιγράψει τα χαρακτηριστικά της νεοεμφανιζόμενης τότε αίρεσης (C.Mango "Βυζάντιο. Η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης", σ.123). Η ίδια η Αννα Κομνηνή δεν τσιγκουνεύεται τους χαρακτηρισμούς γι' αυτό το "νέφος αιρετικών", "το φρικαλέο γένος που ήταν φωλιασμένο σαν φίδι στην τρύπα του" αλλά είχε καταφέρει "να διαφθείρει πλήθος ψυχές" ακόμα και στην ίδια την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Και, φυσικά, υπερθεματίζει για την απόφαση των αρχών να εξαπολύσουν "φοβερό διωγμό εναντίον της πλάνης".
Η εκκαθάριση ξεκίνησε (πώς αλλιώς;) με ανακρίσεις. "Μερικοί Βογόμιλοι οδηγήθηκαν στα ανάκτορα κι όλοι κατήγγειλαν κάποιον Βασίλειο ως κορυφαίο και πρωτοστάτη της βογομιλικής αίρεσης. Μεταξύ αυτών που είχαν συλληφθεί ήταν και κάποιος Διβλάτιος, που αρνιόταν να απαντήσει στις ερωτήσεις. Τον υπέβαλλαν λοιπόν σε βασανιστήρια κι αμέσως κατονόμασε τον εν λόγω Βασίλειο και όσους εκείνος είχε ορίσει αποστόλους" ("Αλεξιάς", ΙΕ, 8.3). Ο αρχιαιρεσιάρχης συλλαμβάνεται κι οδηγείται στα ανάκτορα, όπου ο βασιλιάς πιάνει μαζί του θεολογική συζήτηση υποκρινόμενος τον απογοητευμένο από τις συμβάσεις της ορθοδοξίας · πίσω όμως από τις κουρτίνες, ένας γραμματέας καταγράφει καταλεπτώς τη συζήτηση. Ακολουθεί κοινή συνεδρίαση της Συγκλήτου, της ηγεσίας του στρατού και της Ιεράς Συνόδου: "αναγνώστηκαν τα θεοστυγή δόγματα και αποδείχθηκε αδιαμφισβήτητα η ενοχή του Βασιλείου" (οπ. παρ., 8.6). Παρόμοιες "συζητήσεις" θα διεξαχθούν ανάμεσα στον αυτοκράτορα και τους υπόλοιπους κρατούμενους για να διαπιστωθεί, τεκμηριωμένα πλέον, η σχέση τους με την αίρεση. Ο Αλέξιος διαπιστώνει ότι "το κακό είχε εισχωρήσει και στα πιό μεγάλα σπίτια και μεγάλο πλήθος είχε προσβάλλει το μίασμα" κι αποφασίζει να αντιδράσει σθεναρά, καταδικάζοντας στην πυρά "τους αλλόθρησκους, τόσο τον κορυφαίο όσο και το χορό".
Η τελευταία πράξη του δράματος θα παιχτεί με την εκτέλεση του Βασίλειου
μπροστά στο φανατισμένο ορθόδοξο πλήθος της Πόλης. "Αναψαν τη φωτιά κι
άρχισε λίγο λίγο να μαζεύεται κόσμος στο επίπεδο μέρος του ιπποδρόμου και στα
σκαλιά. Ολοι περίμεναν να δουν τι θα γινόταν (...) Είχαν επίσης οδηγηθεί εκεί
κι οι αιρετικοί όλοι για να δουν το Βασίλειο, τον κορυφαίο τους. Οσο για
κείνον, έδειχνε να καταφρονεί κάθε τιμωρία και απειλή · όσο στεκόταν μακριά από
τη φωτιά, σάρκαζε και τερατολογούσε λέγοντας πως κάποιοι άγγελοι θα τον
ανήρπαζαν μέσα από τις φλόγες (...) Οταν όμως του άνοιξε χώρο ο κόσμος και
μπόρεσε να δεί ελεύθερα το φρικώδες εκείνο θέαμα της φωτιάς, τότε ο θρασύς
εκείνος άνθρωπος φάνηκε να δειλιάζει και να ταράσσεται μπροστά στην πυρά. Σαν
να τα είχε τελείως χαμένα, έστρεφε το βλέμμα του πότε εδώ πότε εκεί, χτυπούσε
τα χέρια, χτυπούσε το μηρό του (...) Ηταν φανερό σε όλους πως είχε τρελαθεί:
ούτε στη φωτιά ορμούσε ούτε πισωπατούσε καθόλου, μα έμενε παγωμένος και
ακίνητος στην ίδια θέση όπου είχε σταθεί αρχικά (...) Τον σήκωσαν και τον
πέταξαν με τα ρούχα και τα παπούτσια καταμεσής στο καμίνι. Κι η φλόγα, σαν νά
'ταν οργισμένη εναντίον του, τόσο γρήγορα προχώρησε τρώγοντας τις σάρκες του
ασεβούς, ώστε ούτε κνίσσα βγήκε καθόλου ούτε άλλαξε μορφή ο καπνός και μόνο μια
λεπτή γραμμή καπνού φάνηκε ανάμεσα στις φλόγες (...) Μετά από αυτό τελείωσε η
παράσταση. Οι άθεοι μεταφέρθηκαν ύστερα σε άλλη ασφαλέστερη φυλακή κι αφού
έζησαν κλεισμένοι εκεί αρκετό διάστημα, πέθαναν μέσα στην ασέβειά τους. Αυτό
λοιπόν ήταν το ύστατο κατόρθωμα του αυτοκράτορα" ("Αλεξιάς", ΙΕ,
10).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου